Mae cyrff treftadaeth llywodraeth y DU wedi cyhoeddi llawlyfr newydd i gefnogi dysgwyr sy'n ymgymryd â chymwysterau ôl-osod, yn dilyn eu hymrwymiad newydd i helpu'r genedl i drawsnewid i sero net.
Gyda thua 6.5 miliwn o adeiladau cyn 1919 yng Nghymru, Lloegr a'r Alban – tua 20–30% o'r holl adeiladau yn y DU – mae'n hanfodol bod adeiladau hanesyddol yn rhan o'r ateb i ymladd yn erbyn newid hinsawdd. Yr adeilad mwyaf cynaliadwy yw'r un sydd eisoes yn bodoli.
Mae Cadw, Historic England ac Environment Historic Scotland (HES) wedi bod yn cydweithio i wella safon y ddarpariaeth hyfforddiant ôl-osod mewn ymateb i fylchau sgiliau a gwybodaeth hysbys yn y gweithlu ôl-osod.
Ffocws penodol y gwaith hwn yw cymhwyster sy'n canolbwyntio ar adeiladau o adeiladwaith traddodiadol. Mae'r Wobr Lefel 3 mewn Mesurau Effeithlonrwydd Ynni ar gyfer Adeiladau Hŷn a Thraddodiadol yn chwarae rhan allweddol wrth ledaenu gwybodaeth am dreftadaeth i'r gweithlu ôl-osod. Mae'n ofyniad ar gyfer rhai rolau ôl-osod o dan PAS2035 a PAS2038 – y safonau diwydiant sy'n nodi arfer da ar gyfer ymyriadau ôl-osod – lle mae adeiladau sy'n cael eu trin o adeiladwaith traddodiadol.
Mae'r cyhoeddiad newydd wedi'i anelu at ddysgwyr sy'n ymgymryd â Dyfarniad Lefel 3 neu gymwysterau ôl-osod eraill ac mae wedi'i gynllunio i'w ddefnyddio fel adnodd ychwanegol i gefnogi hyfforddiant a ddarperir gan ddarparwr cofrestredig. Mae'r cymhwyster yn rhoi dealltwriaeth i ddysgwyr o sut mae adeiladau hŷn a thraddodiadol yn perfformio ac addasrwydd mesurau effeithlonrwydd ynni ar gyfer eu math o adeiladu.
Addasu adeiladau hanesyddol i ymdopi â her yr hinsawdd
Roedd adeiladau a adeiladwyd yn draddodiadol o cyn 1919 fel arfer yn cael eu hadeiladu gan ddefnyddio dulliau gwahanol i adeiladau modern; felly mae angen triniaeth wahanol arnynt. Maent yn rhan bwysig o'n treftadaeth, gan ein helpu i ddeall ein hanes a chyfoethogi ein synnwyr o le. Maent mewn perygl cynyddol yn wyneb hinsawdd sy'n newid, ond maent hefyd yn chwarae rhan bwysig wrth liniaru'r risgiau hyn.
Mae newid hinsawdd yn peri problem amgylcheddol, gymdeithasol ac economaidd fawr i gymdeithas. Drwy drawsnewid i sero net, mae'r DU yn cymryd cam pwysig i leihau allyriadau carbon a'n heffaith ar y blaned.
Mae newid hinsawdd hefyd yn un o'r heriau mwyaf arwyddocaol i reoli lleoedd hanesyddol, gyda dwyster ac amlder cynyddol peryglon hinsawdd – fel tymereddau uchaf yr haf yn cynyddu a chyfaint a dwyster glaw a stormydd – yn effeithio ar berfformiad ein hadeiladau. Mae addasu yn hanfodol i sicrhau bod adeiladau traddodiadol yn wydn i effaith newid hinsawdd.
Dull cydweithredol: cefnogi'r gweithlu ôl-osod
Fodd bynnag, mae bylchau gwybodaeth a sgiliau hysbys yn y gweithlu y disgwylir iddynt weithio ar yr adeiladau hyn. Dim ond 28% o'r ymatebwyr i Ddadansoddiad Anghenion Sgiliau diweddar Historic England sy'n hyderus y bydd y ddarpariaeth hyfforddi bresennol ar gyfer gwaith ar adeiladau a adeiladwyd yn draddodiadol yn rhoi'r sgiliau sydd eu hangen ar grefftwyr i osod mesurau carbon isel ac effeithlonrwydd ynni.
Felly mae Cadw, HES a Historic England yn cydweithio â chyrff dyfarnu a'r diwydiant i gryfhau'r hyfforddiant sydd ar gael.
Wrth wraidd y cymhwyster a'r canllawiau a'r ymchwil sy'n sail i'w gynnwys mae neges allweddol: gellir ôl-osod adeiladau traddodiadol a chwarae rhan mewn gweithredu ar yr hinsawdd. Trwy hyn a gwaith ehangach yn y diwydiant ôl-osod, mae cyrff treftadaeth y genedl yn gobeithio chwalu'r rhwystrau canfyddedig i ôl-osod adeiladau hanesyddol a dangos, gydag ymyrraeth a ystyrir yn ofalus, y gall adeiladau traddodiadol fod yn rhan o'r ateb newid hinsawdd a'u gwneud yn wydn er mwynhad cenedlaethau'r dyfodol.
Mae ymdrechion cydweithredol pellach i wella safon hyfforddiant ôl-osod yn cynnwys adolygu Safonau Galwedigaethol Cenedlaethol, gweithio gyda chyrff dyfarnu i adolygu eu cymwysterau, cydweithio ar ymgynghoriadau ar safonau (Prydeinig, PAS) a datblygiadau hyfforddi, ac eistedd ar grwpiau arloesol ar gyfer datblygu prentisiaeth Cydlynydd Ôl-osod Lefel 5.
Dywedodd Ian Morrison, Cyfarwyddwr Polisi a Thystiolaeth yn Historic England: “Mae’r cydweithrediad hwn â Cadw ac Amgylchedd Hanesyddol yr Alban yn dangos ein hymrwymiad i sicrhau bod ein hadeiladau hanesyddol yn chwarae rhan allweddol wrth fynd i’r afael â newid hinsawdd. Drwy wella safon hyfforddiant ôl-osod, rydym yn sicrhau y gellir gwneud ein hadeiladau hanesyddol yn effeithlon o ran ynni ac yn wydn o ran yr hinsawdd wrth ddiogelu eu treftadaeth unigryw.”
Dywedodd Gwilym Hughes, Pennaeth Cadw: “Mae’r llawlyfr cydweithredol hwn yn garreg filltir arwyddocaol yn ein hymrwymiad ar y cyd i warchod adeiladau traddodiadol wrth fynd i’r afael â her frys newid hinsawdd. Gall a dylent ein hadeiladau hanesyddol fod yn rhan o’n taith i sero net ac mae’r bartneriaeth hon yn dangos sut mae cyrff treftadaeth y DU yn cydweithio i hyrwyddo dulliau ymarferol a sensitif o addasu ein hadeiladau mwyaf gwerthfawr.”
Dywedodd Dr David Mitchell, Cyfarwyddwr Asedau Diwylliannol yn HES: “Nid oes llwybr i sero net heb ystyried yr adeiladau sydd gennym eisoes fel asedau. Mae gan ôl-osod yr adeiladau traddodiadol hyn y potensial i ddod â llawer o enillion ehangach, gan gynnwys cyfleoedd economaidd a chyflogaeth yn ogystal â manteision amgylcheddol.
“I gyflawni’r rhain, mae’n hanfodol ein bod ni’n gallu datblygu a chyflwyno hyfforddiant sgiliau hanfodol i sicrhau bod gennym ni weithlu sydd wedi’i gyfarparu i ymgymryd ag ôl-osod mewn ffordd sy’n gweithio i adeiladau a’u deiliaid.
“Mae cydweithio yn allweddol i fynd i’r afael â’r bylchau yn y ddarpariaeth sy’n bodoli ar hyn o bryd, ac rydym yn falch o fod wedi gweithio gyda Cadw a Historic England i gynhyrchu’r adnodd pwysig hwn, sy’n elfen allweddol o’r cymhwyster a gyflwynwn trwy ein canolfan gadwraeth adeiladau bwrpasol yn y Shed Injan yn Stirling.”
Mae NOCN yn falch o gymeradwyo'r Llawlyfr Cwrs: Gwobr Lefel 3 mewn Mesurau Effeithlonrwydd Ynni ar gyfer Adeiladau Hŷn a Thraddodiadol. Dywedodd Steve Muscroft, Uwch Ddatblygwr Cynnyrch yn NOCN: “Mae hwn yn gyhoeddiad awdurdodol ac addysgiadol. Nid yn unig y mae'n cyd-fynd â'r Wobr Lefel 3 mewn Mesurau Effeithlonrwydd Ynni ar gyfer Adeiladau Hŷn a Thraddodiadol, ond bydd hefyd yn gwasanaethu fel cyfeirnod rhagorol ar gyfer disgyblaethau PAS 2035 eraill, megis Cydlynydd Ôl-osod, Aseswr a Dylunydd, yn ogystal â'r sector ôl-osod ac adeiladu ehangach.”
Lawrlwythwch llawlyfr cwrs ar gyfer Historic England , Cadw (Saesneg) Cadw (Cymraeg) a Historic Environment Scotland